Η Σιθωνία στην αρχαιότητα
Η Σιθωνία, είναι η μεσαία χερσόνησος της Χαλκιδικής. Εκτείνεται ανάμεσα στον Τορωναίο και τον Σιγγιτικό Κόλπο και καταλήγει στο ακρωτήριο Δρέπανο.
Κατά μία μυθολογική παράδοση (Τζέτζης, εις Λυκόφρονα, 583), η Σιθωνία ονομάσθηκε έτσι από τον βασιλέα του θρακικού φύλου των Οδομάντων, Σίθωνα, γιο του θεού Ποσειδώνα και της Όσσας. Ο Σίθων, απέκτησε από την νύμφη Μενδηΐδα δύο κόρες, την Παλλήνη και την Ροιτεία. Την Παλλήνη, θα κερδίσει ως σύζυγο σε μονομαχία με έναν από τους μνηστήρες, ο Κλείτος, ο οποίος θα διαδεχθεί τον Σίθωνα στον θρόνο. Από την Παλλήνη ονομάσθηκε αργότερα η ομώνυμη χερσόνησος της Χαλκιδικής (σημερινή χερσόνησος Κασσάνδρας).
Οι Σίθωνες, ως αρχαίο φύλο, μνημονεύονται από τον Στράβωνα (αποσπ. 11, εκ του Ζ΄): «…Οι Ηδωνοί και οι Βισάλτες κατείχαν την υπόλοιπη Μακεδονία έως τον Στρυμόνα. Από τους λαούς αυτούς, οι Βισάλτες ονομάζονταν έτσι, Βισάλτες, ενώ από τους Ηδωνούς, άλλοι λέγονταν Μύγδονες, άλλοι Ήδωνες κι άλλοι Σίθωνες…».
Σύμφωνα με τα πορίσματα νεωτέρων ερευνών, υποστηρίζεται σήμερα ότι οι Σίθωνες υπήρξαν αρχικά ένα φρυγικό φύλο (βλ. τόμο ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ «Εκδοτικής Αθηνών» σελ. 48-49), το οποίο στην συνέχεια συγχωνεύθηκε με τους Θράκες (ίσως με ένα συγκεκριμένο θρακικό φύλο, τους Δέρρωνες), που είτε ήσαν εγκατεστημένοι ήδη στην περιοχή είτε εγκαταστάθηκαν αργότερα εκεί, πιθανότατα τον 8ο αιώνα π.Χ. Αυτός είναι και ο λόγος που οι Σίθωνες παλαιότερα αναφέρονταν ως θρακικό φύλο.
Κατά την αρχαιότητα, στη Σιθωνία ήκμαζαν η Σερμύλη, τα Φύσκελλα, ο Σίγγος, η Παρθενόπολις, η Γαληψός, η Τορώνη, η Δέρρα, η Άμπελος, η Σάρτη, η Πίλωρος, η Άσσα και η Σιθώνη.
Η αρχαία Τορώνη
Η Τορώνη αποικίστηκε από τους Χαλκιδείς στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. Το 480 π.Χ. συνέδραμε αναγκαστικά τον Ξέρξη στην εκστρατεία του εναντίον της Ν. Ελλάδας. Μετά τα Μηδικά προσχώρησε στην Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία. Αποστάτησε το 424 π.Χ και προσχώρησε στο Βρασίδα, το Σπαρτιάτη στρατηγό, αλλά σε όλη την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου αποτέλεσε το μήλο της έριδας μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμόνιων, γι΄ αυτό ο Θουκυδίδης τη μνημονεύει συχνά.
Το 348π.Χ. την κυρίευσε ο Φίλιππος ο Β΄ της Μακεδονίας. Το 168π.Χ, μετά την μάχη της Πύδνας και την κατάλυση του Μακεδονικού βασιλείου, την κατέλαβαν οι Ρωμαίοι. Η αρχαία πόλη ήτανε μια από τις μεγαλύτερες και πλουσιότερες πόλεις της Χαλκιδικής.
Άλλοι οικισμοί στην αρχαιότητα
Οργανωμένοι οικισμοί στη Σιθωνία υπήρχαν και κατά την κλασσική και ρωμαϊκή περίοδο, ιδιαίτερα στα παράλια, όπου έχουν εντοπιστεί υπολείμματα κατοικιών στην Ελιά, στον Άγιο Γεώργιο, στο Καστρί και στα Λαγόμανδρα. Η περιοχή ανάμεσα στο Καστρί και στον Άγιο Ιωάννη της σημερινής Νικήτης θεωρείται ως πολύ πιθανή τοποθεσία της αρχαίας πόλης της Γαληψού η οποία αναφέρεται από τον Ηρόδοτο. Ρωμαίοι συγγραφείς αναφέρουν την πόλη Φύσκελλα στην περιοχή. Ο Leake υποστηρίζει ότι πρόκειται για την ίδια πόλη. Η αλλαγή του ονόματος απαιτήθηκε καθότι υπήρχε και άλλη πόλη Γαληψός σε σχετικά κοντινή απόσταση ανατολικά της εκβολής του ποταμού Στρυμώνα. Πάντως το τοπωνύμιο «Φύσκελλα» είναι θρακικό και μάλλον προγενέστερο του «Γαληψός», αν αναλογιστούμε ότι οι Θράκες κατοίκησαν την Χαλκιδική πριν τους αποίκους από τη Νότια Ελλάδα. Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται να υπάρχει συνεχόμενη κατοίκηση της περιοχής κατά την αρχαιότητα.
Η περιοχή της Σιθωνίας κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες
Η Σιθωνία, θα ήταν μία μάλλον ήσυχη περιοχή για τα δεδομένα της εποχής. Ήταν έξω από τους κύριους εμπορικούς δρόμους ενώ δεν υπήρχε κάποιο σημείο ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας για να γίνει αντικείμενο διαμάχης.
Οι σποραδικοί οικισμοί ήταν οργανωμένοι κυρίως στα παράλια και οι άνθρωποι ασχολούταν με το ψάρεμα και τη γεωργία.
Οι κάτοικοι, όπως και στις περισσότερες περιοχές της Μακεδονίας, είχαν ασπαστεί τον Χριστιανισμό που ήταν νόμιμη (religio littica) θρησκεία του Ρωμαϊκού κράτους ήδη από την εποχή του Κωνσταντίνου του Μεγάλου (αρχές του 4ου αιώνα μ.χ), ενώ ουσιαστικά ανακηρύσσεται επίσημη θρησκεία του κράτους από τον Θεοδόσιο Α΄ στα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. Η θρησκεία ήταν φυσικά πολύ σημαντική για τους πρώτους εκείνους Χριστιανούς, γι’ αυτό και σώζονται μέχρι σήμερα στοιχεία της πρωτοχριστιανικής περιόδου (Βασιλική Σοφρωνίου).
